آسمان باز، آزاد یا OPEN SKY چیست؟

فرودگاه شهید بهشتی اصفهان OPEN SKY است.

آیا تا بحال به این جمله در AIP برخورده‌اید؟

     از نظر لغوی این اصطلاح به توافقنامه‌ای بین دو یا چند کشور گفته می‌شود که به موجب آن هواپیماهای کشورهای مذکور می‌توانند بدون هیچ گونه محدودیتی پرواز کنند. پیشینه این اصطلاح به 70 سال اخیر باز می‌گردد، هنگامی که ایالات متحده تصمیم به عقد توافقنامه‌های سرویس‌های هوایی با دیگر کشورها گرفت؛ در سال 1982، تعداد 23 عدد از این توافقنامه‌ها با کشورهای کوچک تنظیم و امضا شد. اما در سال 1992 علیرغم مخالفت‌های اتحادیه اروپا، آمریکا و هلند، توافقنامه آسمان آزاد را امضا کردند. این توافقنامه گامی بزرگ در ارائه سرویس‌های هوایی محسوب می‌شد.

این گونه توافقنامه‌ها به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند:

1) Bilateral، توافقنامه‌هایی که شامل دو کشور هستند و طبق اسناد ایکائو به 10 نوع تقسیم می‌شوند.

2) Multilateral، توافقنامه‌هایی که بیش از دو کشور در آن دخیل هستند.

همچنین می‌توان عبارت Open Aviation Area را با Open Sky مترادف و هم معنی دانست.

     پس از جنگ جهانی دوم دولت‌ها به‌دنبال سرمایه‌گذاری در شرکت‌های ملی هواپیمایی بودند، بنابراین صنعت حمل و نقل هوایی با شکل‌های دیگر حمل و نقل بسیار متفاوت شد، چرا که دولت‌ها سهام اغلب شرکت‌های هواپیمایی را از آن خود کردند. با افزایش رقابت‌های بین‌المللی امکان برخی سو استفاده‌ها فراهم شد. Open Sky یک راه حل سیاسی بین‌المللی برای حل این مشکل است که باعث می‌شود دولت‌ها، کمترین نفوذ و دخالت را در ایجاد و اداره بنگاه‌های رقابتی در صنعت هوانوردی داشته باشند. آسمان باز موجب آزادسازی قوانین و مقررات صنعت هوانوردی شده‌است، به خصوص برای تجارت هوانوردی و شرکت‌های هواپیمایی.

     آزادسازی قوانین بین‌المللی هوانوردی برای کاهش هرگونه دخالت دولت‌ها در تعداد مسافران، میزان حمل بار، تعداد پروازها و... و همچنین ایجاد فضایی برای شرکت‌های هواپیمایی نظامی و هواپیماهای چندملیتی و نیز ایجاد بازارهای رقابتی آزاد بین‌المللی برای تمامی فعالین صنعت هوانوردی، از اهداف Open Sky هستند. در حقیقت در توافقنامه‌های آسمان باز تعداد زیادی از آزادی‌های هوایی به شرکت‌های هواپیمایی دو کشور طرف قرارداد داده می‌شود تا محدودیت‌ها در حد امکان کاهش یابند، اما به این معنی نیست که طرفین به یک اندازه و تمامی آزادی‌ها را به یکدیگر بدهند.

این مفهوم می‌تواند علاوه بر آزادی‌های هوایی آسمان آزاد موارد زیر را نیز شامل شود:

بنگاه‌های آزاد رقابتی (حذف محدودیت‌ها در مسیرهای بین‌المللی از نظر تعداد ظرفیت و دوره‌های تکرار و نوع هواپیماها)

حذف هرگونه دریافتی بجز حق بیمه و سرویس‌های ناوبری و مراقبت پرواز

امکان رقابت عادلانه و منطقی

شرکت‌های هواپیمایی کشور A می‌توانند در کشور B دفتر فروش تاسیس کنند و درآمدهای خود را به راحتی به واحد پولی مورد نیاز خود، بدون هرگونه محدودیتی تبدیل کنند. همچنین مالک هندلینگ زمینی و آشیانه‌هایی باشند.

گرفتن شارژ و مالیات براساس درآمد شرکت‌ها و همچنین عدم محدودیت در مقدار بار و تعداد مسافر مجاز برای حمل و جلوگیری از سیاست‌های تبعیض‌آمیز

امکان همکاری شرکت‌های طرف قرارداد در تمامی زمینه‌ها، از جمله جابجایی مسافر و بار و حتی خدمات تعمیر و هندلینگ زمینی

امکان چارتر بین‌المللی، به اینصورت که شخصی از کشور A، می‌تواند پروازی از کشور B را چارتر کند

همکاری در ایجاد امنیت و ایمنی پروازها، کشورها در ایجاد امنیت و ایمنی هواپیماها و تجهیزات کشور مقابل متعهد می‌شوند حتی برای رفع نیاز کشور مقابل کمک کنند.

برقراری آزادی نوع 7ام در حمل بار

برای مثال ایرنیوزیلند طبق توافقنامهای این حق را دارد تا به حمل بار و مسافر بین لس‌آنجلس و هیتروی بپردازد. همچنین ایرایندیا و کویتی ایرویز حق جابجایی بین هیتروی و نیویورک را دارند و طبق همان توافقنامه ایران ایر نیز دارای چنین حقی است، اما به دلیل تحریم‌های ایالات متحده، از این حق محروم شده‌است. البته باید توجه داشت که آسمان آزاد را با تعریفی که در دوران جنگ سرد به وجود آمد اشتباه نگیریم. براساس این توافقنامه کشورها اجازه پرواز نظامی کشورهای طرف توافق را می‌دهند تا بر فراز کشور پرواز کند و تسلیحات نظامی را مورد بررسی قرار دهند تا صلح جهانی برقرار بماند. این نوع آسمان آزاد اولین بار توسط رییس جمهور وقت آمریکا مطرح شد و شوروی این موضوع را جاسوسی دانست. همچنین گاهی آسمان آزاد با واژه Cabotage اشتباه گرفته می‌شود. این کلمه به آزادی نوع 7ام گفته می‌شود و آسمان آزاد فراتر از آن است.

در پایان باید خاطرنشان کرد که در ایران فرودگاه‌های شهید هاشمی نژاد مشهد، مهرآباد، تبریز و اصفهان دارای آسمان باز هستند.

به قلم:جواد آتشی، کنترلر ترافیک هوایی