خروج آمریکا و روسیه از پیمان آسمان‌های باز

دقایقی پیش ولادیمر پوتین رئیس جمهور روسیه دستور خروج این کشور از معاهده آسمان‌های باز را امضا کرد، تصمیمی که به دلیل خروج ایالات متحده آمریکا از این پیمان گرفته شد.

پیمان آسمان‌های باز چیست؟

معاهده آسمان‌های باز توافقنامه‌ای بین ۳۴ کشور جهان است که درخصوص اجازه پرواز هواپیماهای تجسسی بر فراز مناطق کشورهای عضو این معاهده است.

این معاهده برای ایجاد درکی متقابل و اطمینان به کشورهای امضاکننده درخصوص همه تحرکات و فعالیت‌های نظامی که ممکن است سبب نگرانی آن‌ها شود، امضا شده. گفته می‌شود معاهده آسمان‌های باز یکی از بزرگ‌ترین تلاش‌های بین‌المللی برای هرچه شفاف‌تر کردن فعالیت‌های نظامی است.

مفهوم اولیه این طرح در سال ۱۹۵۵ توسط دولت آیزونهاور رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، به شوروی در کنفرانس ژنو ارائه شده بود که با مخالفت روس‌ها روبه‌رو شد. بعد از مخالفت مسکو، این طرح برای سال‌ها از دستور کار خارج شد که در نهایت در دوران ریاست جمهوری جرج بوش پدر بار دیگر درباره آن بحث شد و در نهایت این معاهده در ۲۴ مارس ۱۹۹۲ (چهارم فروردین۱۳۷۱) امضا و  اول ژانویه ۲۰۰۲ (۱۱ دی ۱۳۸۰) عملیاتی و اجرا شد.

سیاست مداران درباره موضوع چه گفته بودند 

الکساندر گروچکو معاون وزیر امور خارجه روسیه گفته بود که از طرف مسکو هیچ تخلفی در این پیمان صورت نگرفته است و روسیه تا زمانی که آمریکا به آن پایبند باشد در این پیمان باقی خواهد ماند.

استفان دوجاریک نماینده دبیرکل سازمان ملل متحد نیز از خروج آمریکا از این پیمان ابراز نگرانی کرده و گفته بود که فسخ چنین پیمانی بدون هیچ گونه جایگزینی، می‌تواند منجر به اقدامات بی‌ثبات کننده مانند شروع مسابقه تسلیحاتی جدید در جهان شود و خطاهای محاسباتی را بالا ببرد.

کاملا مشخص است که روسیه به دنبال خروج از این معاهده نبود و این تصمیم صرفا اقدامی تلافی جویانه برای مقابله با تصمیم اخذ شده توسط ایالات متحده است که می‌تواند به پیمان استارت نیز لطمه بزند.

پیمان استارت چیست؟

پیمان استارت در راستای کاهش تسلیحات هسته‌ای دو جانبه دوبار میان مسکو و واشنگتن امضا شده است که نخستین بار استارت نام داشت و پس از تمدید دوباره استارت ۲ نام گرفت و اکنون روسیه امیدوار است در سال ۲۰۲۱ که استارت ۲ به منقضی می شود استارت ۳ را با آمریکا منعقد کند.

باراک اوباما رییس‌ جمهور وقت آمریکا و دمیتری مدودیف همتای روسی وی برای دومین بار در سال ۲۰۱۰ در پراگ پایتخت جمهوری چک این پیمان را برای کاهش زرادخانه‌های هسته‌ای دو کشور امضا کردند.

آمریکا و روسیه تحت قرارداد استارت دو، اجازه یافتند حداکثر یک هزار و ۵۵۰ کلاهک مستقر کنند، حدود ۳۰ درصد کمتر از محدودیت اعمال شده در پیمان استارت اول که سال ۲۰۰۲ به امضای سران دو کشور رسید و تا سال ۲۰۰۹ میلادی تداوم داشت.

مدت پیمان استارت دو نیز سال ۲۰۲۱ به پایان می رسد با این وجود آمریکا با وجود نگرانی روسیه از نرسیدن به توافق جدید یا استارت سه راه خود را می‌رود و مدعی است که زمان آن فرا رسیده که چین هم به این پیمان بپیوندد و روسیه اگر نگران است چین را به میز مذاکره بکشاند.

در مقابل روسیه اعلام کرده است که نمی تواند چین را مجبور به مشارکت در پیمانی سه جانبه با آمریکا کند. از سوی دیگر چین نیز اعلام کرده که هیچ تمایلی برای مشارکت در این پیمان ندارد.

بهانه‌های آمریکا برای خروج از پیمان آسمان‌های باز

روابط روسیه و آمریکا در چارچوب پیمان آسمان‌های باز از سال ۲۰۱۷ میلادی پس از دو شکایت آمریکا از روسیه متشنج شد.

واشنگتن در آن زمان از محدودیت پروازهای دیده‌بانی بر فراز منطقه کالینینگراد (استانی از روسیه جدا از این کشور در قلب اروپا ) به وسعت ۵۰۰ کیلومتر در سال ۲۰۱۴ و امتناع از چنین پروازهایی بر فراز منطقه ۱۰ کیلومتری در امتداد مرزهای آبخازیا و اوستیای جنوبی (مناطقی که روسیه آنها را کشورهای مستقل میخواند) شکایت داشت.

روسیه هم از ایالات متحده به دلیل محدودیت پروازها در ارتفاع کم (از جمله در محدوده واشنگتن)، کاهش فضای دیده‌بانی بر فراز جزایر هاوایی و امتناع از استقرار خدمه پروازی این کشور در پایگاه‌های هوایی رابینز و السورت در ایالت‌های جورجیا و داکوتای جنوبی و همچنین محدود کردن پروازها بر فراز جزایر آلیوتی شکایت کرد.

مسکو در واکنش به محدودیت‌های اعمال شده از سوی آمریکا، اجازه استقرار خدمه آمریکا در سه پایگاه خود را هم نداد تا تنش‌ها میان دو طرف در خصوص این پیمان بیشتر شود.

با این وجود روسها معتقد بودند که مشکلات فنی پیش آمده و اختلاف نظر مسکو و واشنگتن در خصوص نحوه اجرای پیمان آسمان‌های باز در قالب تشکیل کمیسیون‌های تخصصی قابل حل است و هیچ مانعی برای ادامه اجرای این پیمان وجود ندارد و نیازی نیست که آمریکا از آن خارج شود.

حال باید دید با قطعی شدن خروج روسیه و آمریکا از این معاهده دیگر کشورهای این پیمان چه تصمیمی خواهند گرفت، آیا خود نیز اقدام به خروج از این پیمان می‌کنند یا با تشکیل کارگروه‌هایی نسبت به رفع مشکلات پیرامون دو کشور اقدام می‌کنند و توافق جدیدی را انجام می‌دهند.