بازخوانی سقوط توپولف ۱۵۴ ایران ایرتور در کوههای خرم آباد

کاپیتان پرویز احمدی فر به همراه کمک خلبان ثامر زهیری و فرهاد علی بیگی ممقانی به عنوان مهندس پرواز درون کاکپیت مشغول چک های قبل از پرواز هستند.

تئودور کاراواس اهل ازبکستان مکانیک پرواز نیز درون هواپیما حضور دارد.

سرمهماندار عباس سعید زیرک به مسافران خوش آمد می گوید و مهمانداران علی یوسفی ،حسین گودرزی، مریم تاجر‌بادامچی و محدثه نخلستانی آنها را به صندلیهایشان هدایت می کنند.

جواد رزاقی، اکبر غنی‌زاده و مسعود پاک‌نیت سه گارد امنیت پرواز به همراه ۱۰۷ مسافر دیگر، شمار سرنشینان هواپیما را به ۱۱۹ نفر رساندند و درب هواپیما برای رفتن به ابتدای باند بسته می شود.

حدود ساعت ۷ صبح هواپیما به ابتدای باند جهت انجام تیک آف رسیده و با فرمان برج و فشار دادن تراتل، پرواز آغاز می شود.

هواپیمای توپولف ۱۵۴ شرکت هواپیمایی ایران ایرتور در ساعت ۷ و ۴ دقیقه صبح روز ۲۳ بهمن ۱۳۸۰ فرودگاه مهرآباد را به مقصد خرم آباد ترک می کند.

۱۰۷ سرنشین و ۱۲خدمه هواپیما در یک صبح زمستانی آخرین ساعت عمر خود را در آسمان گذراندند. خلبان پرویز احمدی فر با بیش از ۱۰۰۰۰ ساعت سابقه پرواز و ۱۵۰۰ ساعت سابقه پرواز با توپولف ۱۵۴ فرمانده ارشد این پرواز بی بازگشت بود.

مسافران هواپیما که در میان آنها جمعی از اساتید دانشگاه لرستان، پزشکان متخصص و چند تبعه اسپانیایی و مردم عادی دیگر به چشم می خوردند از دیدن مناطق کوهستانی زیر پای خود لذت می بردند و مهمانداران مشغول پذیرایی از مسافران هستند و بعد از آن خود را برای فرود در فرودگاه خرم آباد آماده می کنند.

هواپیما در ساعت ۷ و ۳۲ دقیقه بعد از گذر از هلدینگ جنوبی فرودگاه خرم آباد بر روی قوس ۱۱ جنوب به شمال قرار می گیرد و تقرب به باند ۱۱ را آغاز می کند. هواپیما از ارتفاع ۳۶۰۰۰ پایی ارتفاع خود را کاهش می دهد و مسافران آماده فرود می شوند.

پرواز شماره ۹۵۶ ایران ایرتور می بایست در ارتفاع ۹هزارپایی پرواز می کرد تا از ارتفاعات ۷۲۰۰پایی و پربرف سفید کوه عبور کند.

کاپیتان احمدی فر ساعت ۷ و ۳۲دقیقه با اعلام این مطلب به مرکز کنترل تهران که به منطقه هلدینگ فرودگاه خرم آباد رسیده است، اجازه هلدینگ خواست و طبق برنامه می بایست پس از۲ دقیقه در فرودگاه خرم آباد به زمین می نشست.

هواپیما در ارتفاع ۹۰۰۰ پایی است و پس از رسیدن به زاویه ۲۶۵ درجه نسبت به دستگاه کمک ناوبری VOR باید بلافاصله به سمت راست گردش می کرد تا در راستای باند ۱۱ و رو به شرق جغرافیایی قرار می گرفت.

اینکه چرا مرحوم خلبان احمدی فر به سمت راست گردش نمی کند و به حرکت خود در راستای شمال ادامه میدهد؛ از ابهامات این پرواز است.

ممکن است تاخیر در عقربه تایید گذر از نقطه مربوطه در نمایشگر آنالوگ VOR باعث شده که کروی پرواز متوجه اشتباه خود نشوند. برخی از خلبان‌های توپولف اشاره داشتند که گذشتن از یک مختصات VOR در توپولف با چند ثانیه تاخیر توسط عقربه این دستگاه کمک ناوبری تایید می شده است.

پیام های برج مراقبت به دلیل کوه های مرتفع اطراف باند به احمدی فر نمی‌رسد (به گفته کمیته بررسی علل سوانح هوایی).

هواپیما بعد از طی ۲ مایل وارد مه می شود و خلبان هیچ دیدی ندارد. مسیر اشتباه و هوای مه آلود.

هیچ کس درون هواپیما نمی داند که این پرنده روسی، ۱۱۹ انسان بی گناه را به کجا می کشاند. هواپیما با سرعتی بیش از ۳۵۰ کیلومتر بر ساعت در ارتفاع ۹۱۰۰ پایی به کوههای سفید کوه می رسد. مه و سرعت زیاد هواپیما مانع از این می شود که خلبان قله ۱۰۰۰۰ پایی کوه را به موقع ببیند.

دیگر دیر شده است. این جعبه فلزی غول پیکر در ارتفاع ۹۱۰۰ پایی با سرعت و شتاب بسیار زیاد در ساعت ۷ و ۵۵ دقیقه صبح به کوههای سفید کوه واقع در تنگه گلیج برخورد می کند و پس از انفجار تکه تکه می شود. ۱۱۹ سرنشین این پرواز در آسمان تکه تکه می شوند و پیکر پرپر شده و سوخته آنها میان کو ه های صعب العبور پرتاب می شود. یک مرگ آنی و وحشتناک. در کسری از ثانیه همه ۱۱۹ سرنشین در اثر برخورد شدید با کوه و انفجار هواپیما از بین می روند و هواپیما از صفحه رادار محو می شود.

معدن داران و روستائیان جم پلک، شیخ گل و چگنی با صدای مهیب انفجاری در هوای مه آلود و در ارتفاعات صخره ای پر از برف سفیدکوه، آتش و دود حجیمی را دیدند که به هوا بلند شد.

از آن لحظه دلهره و اضطراب در تهران و خرم آباد به وجود آمد و جست وجو آغاز شد. از پایگاه مسجد سلیمان دو فروند بالگرد ۲۱۴ کرمانشاه و یک فروند بالگرد ۲۱۶ به محل پرواز کردند، ولی به علت بدی هوا به پایگاههای خود برگشتند.

همچنین یک بالگرد از اصفهان به محل سانحه حرکت کرد ولی در حوالی خرم آباد علیرغم پرواز یک ساعت و نیمه، به دلیل بدی آب و هوا، از توده هوا نتوانستند عبور کنند و به اصفهان بازگشتند. در همین راستا تیپ ۲ لشگر ۸۴ گروه زمینی ارتش به محل سانحه حرکت کرد، ولی به علت ارتفاعات صعب العبور؛ با وجود اینکه با دوربین از فاصله دور محل سقوط را شناسایی کرده اند، نتوانسته اند هنوز خود را به محل برسانند.

از نخستین ساعات حادثه سه گردان از لشگر ۸۴ به ارتفاعات سفید کوه نزدیک شدند و حدود ساعت ۱۶ و سی دقیقه توانستند از فاصله بسیار دور قسمتی از لاشه هواپیما را که شامل دم هواپیما و چرخ بود، پیدا کنند.

در اولین پیدایش آثار سقوط، دم هواپیما و یکی از چرخ های آن و سه جسد سوخته با دوربین به رویت ماموران تجسس رسید.

اجساد قربانیان این سانحه که متلاشی هم شده بودند به علت صعب العبور بودن و شرایط بد آب و هوای منطقه چند روز در لابه لای کوه ها ماند و فقط لشگر ۸۴ خرم آباد در با تیر اندازی در اطراف کوه از نزدیک شدن حیوانات وحشی به اجساد قربانیان؛ تا مساعد شدن هوا و توانایی پرواز بالگردها جلوگیری می کرد. شدت سانحه به قدری بود که روستاییان اطراف با صدای برخورد هواپیما وحشت زده از خواب پریدند و با مراجعه به پاسگاه سرآسیاب انهدام هواپیما را گزارش دادند.

یکی از نزدیکان سید ابراهیم اصغرزاده در تماس با گروه حوادث «ایران »گفت: اصغرزاده از طرف روایت فتح ماموریت داشت تا یک برنامه تلویزیونی برای مجموعه مادران شهدا بسازد. ابراهیم اصغر زاده یکی از مسافران هواپیمای توپولف در سال ۸۰ بود.

خانواده قربانیانی که برای پرس و جو از وضعیت خانواده های خود به فرودگاه مراجعه می کردند، ازسوی مسؤولان حراست به مسجد در حال تعمیر انتقال داده می شدند.

این خانواده ها که بسیار پریشان بودند، با اعتراض به روند پروازها اقدام به شکستن شیشه ها، تابلوهای روی دیوار و … کردند.

یکی از همسران قربانیان در حالیکه بشدت اشک می ریخت می گفت:

"حسین! صبح که می خواستی بروی دلت نیامد بچه ها را بیدار کنی. حالا ما چگونه خواب ابدی تو را تحمل کنیم. باخودت نگفتی چگونه من به تنهایی می توانم پاسخگوی بچه ها باشم."

خواهر محدثه نخلستانی ـ مهماندار ـ در حالیکه به سروصورت خود می زد، گفت: امروز ـ سه شنبه ـ سالگرد ازدواج خواهرم بود. برای او کادو خریده بودم. حالا که فکر می کنم معنای خداحافظی دیشب او را می فهمم. انگار خودش می دانست دیگر او را نمی بینیم.

ما پنج خواهر و برادریم که فقط من و محدثه، تنها بخاطر عشقی که به ایران داشتیم، در ایران بودیم. نمی دانم چگونه حادثه رفتنش را به خواهران و برادرانم بگویم، چگونه بگویم که دیگر تنهای تنها شدم.

یکی از اعضای خانواده علی یوسفی ـ مهماندار ـ گفت: علی تازه ازدواج کرده بود، زندگیش را دوست داشت، اما به کارش عشق می ورزید. هروقت پرواز داشت، با اینکه از ما جدا می شد، آنقدر با مهربانی با ما برخورد می کرد که غم دوری اش را تا بازگشت اش صبرمی کردیم، ولی حالا چگونه رفتن بی بازگشت اش را صبرکنیم.

اجساد بسیاری از جان باختگان این سانحه هیچگاه پیدا نشد. از جمله پرویز احمدی فر کاپیتان این پرواز.

تیم بررسی علت سانحه، خلبان پرواز ۹۵۶ ایرتور به علامت ثبت EP-MBS را مقصر و عامل این سانحه عنوان کرد.

معاینه پزشکی و مهارت پروازی مرحوم خلبان پرویز احمدی فر بدون اشکال و معتبر بود.

بعد از این سانحه شایعات زیادی شکل گرفت و دلیل آن را سقوط هواپیما درست یک روز بعد از ۲۲ بهمن اعلام می کردند و این باعث شد که همیشه یک ابهام در اذهان عمومی مردم ایران در مورد دلیل این سانحه باقی بماند. به دلیل اینکه دلیل کافی و منطقی بر اثبات این شایعات وجود ندارد از بازگو کردن آنها در این بحث خودداری کردم.

چیزی که در این سانحه مسجل هست اشتباه خلبان ها و انحراف از مسیر در طرح تقرب بوده است ولی اینکه بعد از این انحراف تا برخورد به کوه چه اتفاقی می افتد؛

ولی به یاد دارم که فرودگاه خرم آباد در آن زمان رادار نداشت و برج نمیتوانست انحراف خلبان را به خوبی تشخیص بدهد. و همچنین وجود کوه های مرتفع در اطراف فرودگاه و نبود امکانات و تجهیزات پیشرفته فرود، باعث می شد که با هر بدی آّب و هوا هواپیماها دوباره به فرودگاه مبدا برگردند.

در این سانحه هواپیمای توپولف مجهز به EGPWS نبود و تنها تجهیز به GPWS باعث شد خلبانها به موقع مانع را تشخیص ندهند و هواپیما به کوه برخورد کند.

کوهنوردانی از ملایر و همدان و شهر های اطراف که از صخره های صعب العبور برای رسیدن به اجساد عبور کردند، مانند آقای "مهدی زندیان" و همکاران ایشان، هنوز هم کابوس آن روزها را فراموش نکرده اند.

علل سانحه به صورت زنجیره ای از رخدادها:

استراحت ناکافی کروی پرواز در شبهای قبل. اشتباه در اجرای طرح تقرب توسط خلبانها. امکانات ناکافی ناوبری در فرودگاه خرم آباد. اشکال در طراحی فرودگاه خرم آباد. عدم تجهیز هواپیما به سیستم ای جی پی دابلیو اس برای تشخیص موانع روبرو. تأخیر در سیستم گذر از ایستگاه وی او آر درون هواپیما. شرایط بد جوی و دید کم. مناطق کوهستانی و مرتفع در اطراف فرودگاه. آموزش ناکافی به خلبانها برای مواجهه با این شرایط.

روح همه عزیزان از دست رفته هم وطن در این سانحه شاد و یادشان گرامی باد.