چگونه اشتباهاتی متوالی توسط خلبانان، صد و چهارده سرنشین پرواز شماره پانصد و هفت خطوط هوایی کنیا ایرویز را به کام مرگ کشاند؟

پنجم ماه می سال ۲۰۰۷ میلادی می باشد. قرار است یک فروند هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ سری هشتصد متعلق به خطوط هوایی کنیا ایرویز به همراه پنجاه و پنج مسافر و شش خدمه، فرودگاه پورت بوئت واقع در ساحل عاج را به مقصد فرودگاه بین المللی جومو کنیاتا واقع در نایروبی، پایتخت کشور کنیا ترک نمایند. این پرواز قرار است پیش از رسیدن به مقصد نهایی خود نیز توقفی کوتاه در فرودگاه بین المللی دوالا در کامران داشته باشد. کاپیتان پنجاه و دو ساله پرواز خلبان فرانسیس امباتیا بوده که جزو خلبانان با تجربه شرکت هواپیمایی کنیا به حساب می‌آید. او چیزی در حدود هشت هزار و پانصد ساعت پرواز را در کارنامه خود دارد. کمک خلبان جوان پرواز نیز خلبان اندرو کیوروی بیست و سه ساله می‌باشد. خلبان ها پس از دریافت مجوزهای لازم به سمت فرودگاه دوالا به پرواز در می آیند. پس از گذشت حدود سه ساعت از پرواز هواپیما در ساعت ده شب به فرودگاه دوالا می‌رسد. پس از پیاده شدن سی و هشت نفر از مسافران، نود و یک مسافر جدید وارد هواپیما می‌گردند. اکنون باید پرواز شماره پانصد و هفت شرکت هواپیمایی کنیا با صد و چهارده سرنشین به مقصد نهایی خود به پرواز درآید. شرایط جوی در فرودگاه دوالا نامناسب می باشد. پرواز شماره پانصد و هفت خطوط هوایی کنیا یکی از سه پروازی است که قرار است این فرودگاه را ترک نمایند، دو پرواز دیگر یکی متعلق به خطوط هوایی کامرون ایرلاینز و دیگری متعلق به خطوط هوایی رویال ایر که یکی از خطوط هوایی کشور مراکش است می‌باشند. خلبانان این پرواز تصمیم می‌گیرند تا بهبود شرایط جوی دست نگه داشته و سپس اقدام به پرواز به سمت مقاصد خود کنند، اما خلبانان پرواز شماره پانصد و هفت خطوط هوایی کنیا تصمیم دیگری را در سر دارند، آنها تصمیم می‌گیرد که با وجود شرایط جوی نامناسب اقدام به پرواز نمایند.

پرواز از فرودگاه دوالا به مقصد نایروبی یک پرواز شش ساعته می باشد، لذا خلبانان هر چه سریعتر اقدام به گرفتن مجوز های لازم و انجام چک لیست های مربوطه پیش از پرواز میکنند. هواپیما به ابتدای باند فرودگاه دوالا می‌رسد. مسافرینی که با بیست و شش ملیت مختلف در این پرواز حضور دارند کمربند های خود را بسته و آماده انجام پرواز می‌گردند. مهمانداران نیز در موقعیت های مشخص شده خود قرار گرفته و بر روی صندلی های خود مینشیند. بر اساس اعلام واحد هواشناسی، بارش باران و ابر های رعد آسا با شدت متوسط در اطراف فرودگاه دوالا وجود دارند، همچنین در ارتفاع هزار و ششصد پایی، ابرهایی به نام کومولونیمبوس تمامی بخش‌های اطراف فرودگاه را محاصره کرده اند. ابرهای کومولونیمبوس در صنعت هوانوردی به عنوان خطرناک‌ترین ابر برای یک پرواز معرفی شده‌اند چرا که شدیدترین جریانات بالا رونده و پایین رونده را در داخل و زیر خود به وجود آورده و همچنین بارندگی های بسیار شدیدی از قبیل باران، برف و تگرگ را ایجاد می نمایند. در عین حال خلبانان تصمیم به انجام پرواز میگیرند، لذا رادارهای هواشناسی را روشن نموده و پس از انجام دستورالعمل های لازم، اقدام به برخاستن از روی باند فرودگاه دوالا می‌کنند. هواپیما آغاز به شتاب گیری بر روی باند کرده و پس از گذشت چندین ثانیه از روی باند بر می خیزد. هواپیما به محض بلند شدن از روی باند وارد گردشی سی درجه ای به سمت راست می گردد. خلبانان تلاش خود را نموده و هواپیما را به حالت پایدار اولیه در می‌آورند. هواپیمایی که تمایل به گردش به سمت راست داشته اکنون تحت کنترل خلبانان بوده و در حال اوجگیری میباشد، پس از گذشت چند لحظه هواپیما بار دیگر به آرامی وارد گردش به سمت راست میشود. کاپیتان امباتیا اقدام به جلوگیری از بروز این مسئله میکند اما تلاش‌های او نتیجه‌ای ندارد. هواپیما چیزی در حدود صد و پانزده درجه به پهلوی راست گردش  نموده و دماغه آن به سمت زمین پایین افتاده است.

هواپیما با سرعت به سمت مردابی در دوازده مایلی فرودگاه دوالا در حال حرکت می باشد. تلاش ها بی فایده بوده و هواپیما به شدت با مرداب برخورد می‌نماید. تیم های جستجو و نجات پس از گذشت چندین ساعت در نهایت در ششم می محل سانحه را پیدا می کنند. تمامی صد و چهارده سرنشین هواپیما در دم جان باخته اند. بازرسان ایمنی و سوانح کامرون بررسی‌های لازم را آغاز می نمایند. جعبه‌های سیاه هواپیما کشف شده و جهت استخراج اطلاعات ضبط شده به کشور کانادا فرستاده می شوند. بازرسان خیلی سریع احتمال انجام حملات تروریستی را رد می کنند چرا که هیچ نشانه ای مبنی بر متلاشی شدن هواپیما و یا رخداد هرگونه انفجاری در هنگام پرواز را کشف نمی کنند. در آن هنگام شب نیز هیچ شاهد عینی وقوع سانحه را ندیده است. حال بازرسان شرایط آب و هوایی را مورد بررسی قرار می‌دهند. بررسی ها نشان می دهند که در لحظه برخاستن هواپیما از شدت ابرهای کومولونیمبوس کاسته شده بود و لذا وجود این ابرها و همچنین ابرهای رعد و برقی، قدرت کافی برای چرخاندن هواپیما تا صد و پانزده درجه به پهلوی راست را نداشته‌اند.  بازرسان منتظر بررسی اطلاعات ضبط شده در جعبه‌های سیاه پرواز شماره پانصد و هفت می‌باشند. پس از چند روز اطلاعات به دست بازرسان کامرونی می رسد و آنها آغاز به جستجوی سرنخ های احتمالی می کنند. بررسی ضبط کننده داده های پرواز و ضبط کننده صدای کابین خلبانان وقوع اشتباهاتی متوالی که توسط خلبانان صورت گرفته اند را برملا میکنند، به گونه ای که باعث بهت و حیرت بازرسان می گردند.

بر اساس اطلاعات ثبت شده، پس از اولین گردش خود به خودی هواپیما به سمت راست و به کنترل در آوردن آن توسط خلبانان، هواپیما بار دیگر به آرامی به سمت راست گردش نموده بود اما به نظر می‌رسد خلبانان با توجه به تاریک بودن هوا و نداشتن دید خارجی و همچنین بررسی نکردن ابزارهای نشان دهنده وضعیت هواپیما نسبت به خط افق، متوجه این رخداد نشده بودند تا زمانی که صدای هشداری مبنی بر گردش بیش از حد هواپیما به صدا درآمده و در این لحظه که کاپیتان امباتیا از گردش هواپیما به سمت راست خبردار شده بود اقدام به کنترل مجدد هواپیما کرده است. اما داده های ضبط شده نشان می‌دهند که خلبان امباتیا این اقدام را با شدت هرچه تمام تر انجام داده است، به این معنا که سکان کنترل را به شدت به سمت چپ چرخانده است. بازرسان حدس میزند که علت واکنش بیش از حد کاپیتان امباتیا نگاه نکردن او به ابزار نشان دهنده وضعیت هواپیما و در نتیجه مطلع نبودند از میزان گردش هواپیما به سمت راست بوده است چرا که در آن لحظه هواپیما به اندازه سی و چهار درجه به سمت راست وارد گردش شده بود و کنترل این میزان گردش نیازی به انجام یک واکنش بیش از حد نداشته است. داده های ضبط شده نشان می دهند که سکان کنترل هواپیما توسط خلبان به شدت و به طور متوالی به سمت چپ و راست حرکت می کرده است، همچنین کاپیتان امباتیا پدال سمت راست زیر پای خود را(رادر) که باعث به حرکت در آمدن یک سطح آیرودینامیکی در قسمت دم و در نتیجه گردش هواپیما به سمت راست میشود را به شدت فشار داده است. این نحوه کنترل باعث بدتر شدن اوضاع و شدت یافتن میزان گردش هواپیما به پهلوی راست شده تا جایی که هواپیما به میزان صد و پانزده درجه به پهلوی راست گردش نموده است. بازرسان اما سوالی دیگری را نیز در ذهن دارند، چه عاملی باعث شده بود که هواپیما تمایل داشته باشد به سمت راست گردش کند؟

بررسی مجدد جعبه‌های سیاه بار دیگر وقوع عاملی حیرت آور را نشان می دهند، در هنگام رسیدن هواپیما به ارتفاع هزار پایی، کاپیتان امباتیا به کمک خلبان خود دستوری مبنی بر روشن نمودن سیستم خلبان خودکار را صادر میکند اما بر اساس صدا های ضبط شده هیچ واکنشی مبنی بر تایید انجام این کار توسط کمک خلبان صورت نمی‌گیرد. داده های ضبط شده نیز در آن هنگام روشن شدن این سیستم را تایید نمی کنند. به عبارتی از آن لحظه تا چیزی در حدود یک دقیقه بعد، هواپیما نه به دست خلبانان و نه توسط سیستم خلبان خودکار در حال پرواز نبوده است. همین علت باعث پرواز خود به خودی هواپیما و گردش آن به سمت راست شده بود. خلبانان هم که تصور می‌کرده‌اند هواپیما در حال پرواز به وسیله سیستم خلبان خودکار میباشد به ابزارهای پروازی خود دیگر توجهی نکرده بودند. بر اساس گزارش نهایی منتشر شده علت اصلی وقوع سانحه اشتباه خلبانان به علت بررسی نکردن ابزارهای حیاتی پرواز اعلام گردید. بر اساس این گزارش، خلبانان پرواز دچار فرآیندی به نام گمگشتگی در فضا شده بودند، فرآیندی که در آن خلبانان وضعیت بدن و هواپیمای خود نسبت به خط افق را گم نموده (به دلیل تاریک بودن شب و ابری بودن فضای اطراف و در نتیجه ندیدن خط افق در خارج از هواپیما) و دلیل آن بررسی ننمودن ابزار نشان دهنده وضعیت هواپیما نسبت به خط افق بوده است. اگر خلبانان گردش صورت گرفته را بر اساس اعتماد به این ابزار تصحیح می نمودند، نه بر اساس حسی که در ذهن خود نسبت به قرارگیری وضعیت بدن و  هواپیما خود نسبت به خط افق داشتند، این تراژدی و فاجعه هرگز صورت نمی گرفت.

به قلم مهران اشرفی