Flightradar24؛ شاهکار تکنولوژی در ردیابی پروازها

«Flightradar24» در سال 2010، درست در زمانی که پرواز هواپیماها بر فراز اقیانوس اطلس شمالی به دلیل فوران های آتشفشان «Eyjafjallajökull» دچار اختلال شده بود، مورد توجه رسانه ها قرار گرفت و در ماه آگست همان سال، برای نخستین بار بعنوان یک برنامه تلفن همراه تحت سیستم عامل «IOS»، معرفی شد؛ البته شایان ذکر است که در ادامه، «Flightradar24» برای تلفن های همراه تحت سیستم عامل «Android» نیز، تعریف و ارائه شد.

بر همین اساس خدمات «Flightradar24» خیلی زود تبدیل به یک سرویس جهانی در دسترس تحت وب یا برنامه های تلفن همراه، «مبتنی بر اینترنت سوئدی» (Swedish Internet-Based) شد که «اطلاعات ردیابی» (Tracking Information) پرواز هواپیماها را بر اساس «زمان واقعی» (Real Time) و زنده بر روی نقشه نمایشگر نشان می دهد؛ سوئد با در اختیار داشتن سریع ترین «سرعت بارگزاری دسکتاپ» (Desktop Loading Speed) معادل 3.74 ثانیه، در جایگاه برترین اینترنت، قرار دارد. «اطلاعات ردیابی» شامل مبدا و مقصد، شماره پرواز، نوع هواپیما، موقعیت، ارتفاع، سمت و سرعت است. «Flightradar24» همچنین از این قابلیت برخوردار است که داده های پروازهای انجام شده را بر اساس دسته بندی خطوط هوایی، نوع هواپیما و منطقه پروازی یا فرودگاه مبدا و مقصد، در کنار «اطلاعات ردیابی» آن پرواز، ذخیر کند و در صورت نیاز آن را «بازپخش» (Replay) کند.

«اطلاعات ردیابی» و داده های پروازی از چندین منبع جمع آوری می شود که از مهم ترین آن ها می توان به گیرنده های مبتنی بر «ADS-B» (Automatic Dependent Surveillance Radar) اشاره کرد؛ «ADS-B» یک فناوری نظارت هوایی است که در آن یک هواپیما یا هر وسیله پرنده تایید شده دیگری مانند یک «پهپاد» (پرنده هدایت پذیر از راه دور)، موقعیت خود را از طریق «ناوبری ماهواره ای» (Satellite Navigation) در هر نیم ثانیه مخابره می کند. در اینجا «Automatic» (خودکار) به معنای عدم نیاز به انجام کار توسط خلبانان برای ارسال سیگنال، «Dependent» (وابسته) به معنای وابستگی داده ها به «سامانه های ماهواره ای جهانی» GNSS (Global Navigation Satellite Systems) – مانند «GPS»، «GLONASS»، «Baidu» و... -، «Surveillance» (نظارت) به معنای در اختیار داشتن یک ابزار نظارتی برای دانستن موقعیت هواپیما در هر زمان و در نهایت «Broadcast» (پخش) به معنای ارسال داده ها  برای تمامی گیرنده ها، است.

سازکار عملکردی «Flightradar24» بدین صورت است که فرستنده «ADS-B» داده ها را به یک گیرنده «ADS-B» متصل به شبکه «Flightradar24» مخابره می کند و پس از پردازش، «اطلاعات ردیابی» قابلیت نمایش پیدا می کنند. 

در حال حاضر «Flightradar24»، بزرگترین شبکه «ADS-B» جهان را با بیش از 40000 گیرنده، در اختیار دارد. بر همین اساس «Flightradar24» با توانایی نمایش بیش از 200000 پرواز در روز، از حدود 4 میلیون کاربر برخوردار است که از مهم ترین آن ها می توان به مراکز کنترل ترافیک هوایی، خطوط هوایی و همچنین برخی از شرکت های سازنده نظیر بوئینگ، ایرباس و امبرائر اشاره کرد. همچنین اشاره کردن به این موضوع نیز خالی از لطف نست که از سال 2019، بالغ بر 80 درصد هواپیماها در اروپا، و 60 درصد هواپیماها در امریکا، مجهز به «ADS-B» شدند؛ هواپیماهای ایرباس مجهز به «ADS-B» هستند. در ناوگان بوئینگ نیز به غیر از هواپیماهای بوئینگ 707، 717، 727 و سری های به اصطلاح «Conventional» بوئینگ 737 و 747، دیگر هواپیماها به این امکان مجهز هستند، مگر آن که توسط خطوط هوایی خود، به روز رسانی شده باشند.

با توجه به فرکانس قابل توجه استفاده شده (1090 مگاهرتز) در آنتن های «ADS-B»، پوشش هر گیرنده حدود 250-450 کیلومتر (150 – 250 مایل) است. نتیجه آن که اگر هواپیما از آنتن گیرنده در فاصله دوری قرار داشته باشد، احتمال دارد دچار خطای به اصطلاح «Line Of Sight» شود؛ چنین موضوعی بخصوص در «ADS-B» های زمینی محسوس تر است. از طرفی محدودیت فاصله، دسترسی به پوشش «ADS-B» زمینی بر روی اقیانوس ها را بسیار دشوار می کند.

همچنین پرداختن به این موضوع نیز جالب توجه است که در مناطق تحت پوشش گیرنده های «ADS-B» «Flightradar24»، اگر هواپیمایی به فرستنده «ADS-B» جهت ارسال داده ها، مجهز نباشد، موقعیت آن را به کمک «MALT» (Multilateration) با استفاده از روشی بنام «تفاوت زمان رسیدن» TDOA (Time Difference Of Arrival) محاسبه می کند. بدین صورت که با اندازه گیری زمان دریافت سیگنال از هواپیما که توسط فرستنده یا به اصطلاح «Mode S Transponder» ارسال می شود، می تواند موقعیت هواپیما را محاسبه می کند. در این روش به 4 یا بیش از 4 گیرنده «Flightradar24» برای انجام محاسبات «MALT»، مورد نیاز است. همچنین چنین روشی تنها در زمان پرواز هواپیما در ارتفاعات قابل توجه و در مناطقی تحت پوشش گیرنده های زیاد، عملی و قابل دستیابی است.

از طرفی اگر هواپیما در محدوده خارج از پوشش گیرنده های «ADS-B» پرواز کند، اگر مقصد پرواز مشخص باشد، «Flightradar24» می تواند موقعیت هواپیما را تا 4 ساعت تخمین بزند؛ برای هواپیماهای بدون مقصد مشخص نیز، موقعیت هواپیما تا 10 دقیقه تخمین زده می شود. این تخمین ها به صورت یک دنباله سیاه بر روی نقشه، نمایش داده می شوند. همچنین اطلاعات مربوط به برخی از پروازها مانند هواپیمای «Air Force One»، امکان دارد به درخواست، مسدود شود. بنابراین اکثر هواپیماهایی که دارای محدودیت هستند، به صورت هواپیمای ناشناس نشان داده می شوند.

از جمله مهم ترین دیگر قابلیت های «Flightradar24»، می توان به نمایش دادن هواپیماهایی که برای آن ها وضغیت اضطراری اتفاق افتاده است، اشاره کرد که این کار را با توجه به «Squawk Code» مخابره شده، انجام می دهد. همچنین این امکان را دارد تا در صورت تمایل کاربر، «اطلاع» (Notification) نه تنها در مورد پروازهایی که دچار وضعیت اضطراری شده اند، بلکه در مورد پروازهای خاص که «Featured Flight» نام دارند و پروازهای مورد نظر کاربر که از پیش اطلاعات آن ها به «Flightradar24» داده شده است، صادر کند. هر یک از این پروازها از رنگ منحصر به فرد یا به اصطلاح «Color Code» انحصاری خود استفاده می کنند. نشان دادن پارامترهای مختلف هواشناسی و عوارض طبیعی – مانند فوران یک آتشقشان -، دادن گزارش های هواشناسی مانند «METAR» و همچنین اطلاعات ساختار فرودگاهی، از جمله دیگر توانمندی های «Flightradar24» است.

در سال 2014، به دنبال چندین سانحه پر مخاطره مانند ناپدید شدن پرواز شماره 370 خطوط هوایی مالزی، سرنگونی پرواز شماره 17 خطوط هوایی مالزی بر فراز اوکراین و همچنین ناپدید شدن پرواز شماره 8501 «Air Asia»، «Flightradar24» بار دیگر مورد توجه رسانه ها قرار گرفت. بعنوان مثالی دیگر در این زمینه در نوامبر 2015، روزنامه «گاردین» بر اساس اطلاعات موجود در «Flight Radar» گزارش داده که پرواز شماره 9268 «Metrojet» که از فرودگاه بین المللی «شرم الشیخ» به سمت «سنت پترزبورگ» در حال انجام بوده، دچار سانحه شده است. همین موضوع باعث رشد ترافیک 50 درصدی کاربران آن شد. طبق آخرین گزارش های منتشر شده توسط «Flightradar24»، این مجموعه در حال حاضر بیش از 70 درصد ترافیک پروازی هواپیماهای تجاری را، پوشش می دهد.

در فوریه 2022، در جریان شروع درگیری های نظامی روسیه و اوکراین، سایت «Flightradar24» به دلیل هجوم کاربران جهت نظاره کردن پروازهای داخل و اطراف اوکراین، از کار افتاد. همچنین در سپتامبر همان سال، هواپیمای حامل تابوت ملکه الیزابت دوم در نخستین دقایق پس از نمایش داده شدن، توسط 6 میلیون کاربر، دنبال شد که باعث شد تا رکورد پر ردیاب ترین پرواز را به خود اختصاص دهد. در سال 2023 «Flightradar24» همکاری خود با «Infinite Flight» آغاز کرد تا مدل های «2 بعدی» (2D) و «3 بعدی» (3D) خود را نیز، ارتقا و نمایش دهد.

در پایان نیز اشاره کردن به این موضوع خالی از لطف نیست که برخی از رویداد های هوانوردی مانند مراسم پرواز بازنشسته شدن ناوگان بوئینگ 747 خطوط هوایی «Qantas» با رسم شکل یک کانگرو، یا مراسم پرواز تحویل آخرین بوئینگ 747 به خطوط هوایی «اطلس» با رسم شکل عدد «7 4 7»، در «Flightradar24»، به ثبت رسیده است.

نویسنده: علیرضا عشاقی