هایپوکسیا(Hypoxia) چیست و چه خطراتی در هوانوردی دارد؟

به طور کلی، هرچه به ارتفاعات بالاتر میرویم از میزان فشار هوا و چگالی هوا کاسته میشود. چگالی برابر است با میزان جرم در واحد حجم. اگر این حجم را ثابت و ریه انسان در نظر بگیریم، افزایش ارتفاع وکاهش چگالی، به معنای کاهش میزان جرم اکسیژن در واحد حجم ریه میباشد.(یعنی در هر تنفس میزان جرم کمتری از اکسیژن وارد ریه می شود).

هایپوکسی به شرایطی فیزیکی اطلاق می شود که در آن اکسیژن کافی به بدن فرد نرسد. به طور کلی این شرایط به ۴ نوع مختلف دسته بندی میگردند:

یک- Hypoxic hypoxia

دو-Hypemic hypoxia

سه- Stagnant hypoxia

چهار- Hystotoxic hypoxia

هایپوکسیک هایپوکسیا: بیشتر خلبانان و مسافران در معرض این نوع هایپوکسی هستند.این نوع هایپوکسی زمانی رخ میدهد که مولکول های اکسیژن با فشار ناکافی در فضا موجود باشند. به عبارتی دیگر، بدن فرد کاملا سالم بوده و این اتفاق به دلیل پایین آمدن چگالی و فشار هوا در فرد به وجود می آید، مانند آنچه که در افزایش ارتفاع رخ میدهد.

هایپمیک هایپوکسیا: این نوع هایپوکسی زمانی رخ میدهد که در فضا، مولکول های اکسیژن به مقدار کافی و با فشار کافی وجود دارد اما گلبول های قرمز خون انسان توانایی جذب اکسیژن مورد نیاز را ندارند. گاز مونواکسید کربن، یکی از گازهای بسیار خطرناک به شمار میرود که در صورت استنشاق میزان زیادی از آن توسط انسان، خطراتی جبران ناپذیر را ایجاد میکند، چرا که گلبول های قرمز بدن تا ۲۰۰ برابر تمایل به جذب این نوع گاز  به جای اکسیژن را دارند. حتما در مورد مرگ خاموش که در اثر گازگرفتگی در منازل رخ داده است شنیده اید، این نوع هایپوکسی دلیل آن میباشد. همچنین کسانی که دارای مشکل کم خونی بسیار شدید هستند یا خون زیادی در حوادث از دست داده اند در معرض این نوع هایپوکسی میباشند.

استگننت هایپوکسی: این نوع هایپوکسی زمانی رخ میدهد که هم اکسیژن کافی در فضا موجود است و هم گلبول های قرمز بدن توانایی جذب اکسیژن را دارند، اما ناتوانی سیستم گردش خون در حمل و نقل اکسیژن باعث بروز این مشکل میشود. به عبارتی ساده تر، گلبول های قرمز خون اکسیژن کافی را دریافت نموده اند اما به دلیل وجود نقص در سیستم گردش خون، به هر علتی، نمیتوانند این اکسیژن را به اندام های حیاتی بدن برسانند. دلایل این نقص، کشیدن نیروی جی زیاد توسط خلبانان، مشکلات جدی قلبی و ماندن در سرمای بیش از حد هوا، به مدت طولانی میباشد. حتما تجربه رفتن در جکوزی آب سرد را داشته اید و مشاهده کرده اید که پس از گذشت زمانی، بدن شما شروع به مور مور شدن مى کند. دلیل آن کاهش سرعت فرایند گردش خون در بدن میباشد.

هیستوتوکسیک هایپوکسیا: این نوع هایپوکسی زمانی رخ میدهد که هم اکسیژن کافی در هوا موجود است، هم هموگلوبین های خون آن را جذب کرده و هم سیستم گردش خون توانایی حمل اکسیژن را دارد، اما اندام های بدن توانایی جذب اکسیژن را ندارند.

مصرف الکل و دارو به میزان زیاد و همچنین استعمال مواد مخدر به وجود آورنده این هایپوکسی هستند.

نکته: علائم بروز هایپوکسی از فردی به فردی دیگر کاملا متفاوت است، این علائم عبارتند از:

حالت شادی کاذب،از دست دادن قدرت قضاوت در مسائل، سردرد، مور مور شدن دستها و پاها، دید تونل مانند، از دست دادن هوشیاری، آبی شدن لبها و ناخن ها و....

تمامی هواپیما هایی که قادر به پرواز در ارتفاعات بالا میباشند،  مجهز به سیستمی به نام فشرده کننده هوای داخل کابین میباشند که چگالی هوای داخل کابین را افزایش داده و به طور کامل مشکلات هایپوکسی را رفع میکنند تا مسافران و کادر پروازی، پرواز آرامی را داشته باشند.

به قلم مهران اشرفی