اختصاصی پرواز 655 : ناو آمریکایی از غیرنظامی بودن هواپیمای ایران ایر خبر داشت

یک سال پس از آغاز جنگ تحمیلی کشور عراق نسبت به بسط حملات خود بر علیه ایران از طریق دریا اقدام کرد.به طوری که مین گذاری هایی را در بنادر ایران انجام داد و با استفاده از هواپیماهای خود به کشتی های ایرانی حمله کرد و عملا یک جنگ دریایی را آغاز کرد.

پس از آغاز حرکت های دریایی، طبیعتا ایران نیز دست به تحرکات دریایی زد و با استفاده از امکانات نظامی خود عمل متقابل به مثل انجام داد.یکی از کارهایی که در همین زمان اتفاق افتاد این بود که منابع صدور نفت توسط 2 کشور در تحرکات نظامی مورد تحقیق واقع شد.

هنگامی که جنگ نفتکش ها آغاز می شود به معنای آغاز محدویت برای کشور مقابل به منظور دسترسی به منابع ارزی در راستای کاهش توان نظامی است که به عنوان یک استراتژی در جنگ ها مورد استفاده قرار می گیرد که در جنگ 8 ساله ایران و عراق هر 2 کشور به دنبال آن بودند.

به همین خاطر نیز عراق جنگ برخورد با نفتکش های ایرانی را آغار کرد و در یک عمل متقابل نیز ایران منابع خروجی نفت کرکوک را از طریق سوریه بست.

این شاید درصد زیادی از توان مالی کشور عراق را به مخاطره انداخت. اتفاقی که در آن دوره افتاد این بود که پس از این حرکت کشورهایی مانند عربستان و کویت که با عراق همسو بودند و در خلاف حرکت های ایران در منافع بین المللی گام برمی داشتند فضای خود را برای صدور نفت عراق باز کنند.

از سوی دیگر در آغاز جنگ قیمت هر بشکه نفت چیزی در حدود 41 دلار بود اما در اواخر سال 1365 که همچنان جنگ ادامه داشت و نقطه عطفی در فروش نفت بود قیمت نفت به بشکه ای 8 دلار برسد. اما چنین چیزی چطور اتفاق افتاد؟ در دنیای اقتصاد ، منبع و منشا ارزش گذاری بر روی یک کالا بر اساس عرضه و تقاضاست به این معنی که هر چقدر میزان عرضه کاهش یابد، مقدار تقاضا بالا رفته و بالطبع قیمت ها نیز افزایش می یابند. این قانونی بوده که از همان ابتدا وجود داشته و تا امروز ادامه دارد به طوری که هرگاه در یک دوره زمانی میزان عرضه یک کالا کاهش پیدا کند و به آن ارزشی کاذب داده شود، قیمت آن افزایش پیدا می کند.

در حالی که دنیا در آن زمان نیازمند واقعی منابع نفتی داخل خلیج فارس بود و این منابع توسط کشورها در معرض خطر قرار گرفته بود در عین اینکه عرضه کاهش پیدا کرده بود قیمت ها نیز به شدت کاهش پیدا می کردند اما چرا این چنین چیزی اتفاق افتاده بود؟ زیرا علی رغم افزایش میزان عرضه، قانون هیچ تغییری نکرده بود و عاملین این امر کشتی های کویتی و منابع تامین شده از طریق عربستان بودند.

اتفاقی که در این میان می افتاد، برخورد نظامی منبعی از یک تقارب جنگی بین ایران و عراق در دریا بود که توسط این کشورها خنثی شد. در واقع قیمت واقعی نفت آنقدر کاهش پیدا کرد که ضربات اقتصادی سنگین به ایران وارد شد. این قضایا منجر به این شد تا ایران تحرکات نظامی خود را افزایش داده و در خلیج فارس برخورد های نظامی و دریایی تشدید شود.

تمامی اینها موجب شد تا کشورهای حوزه خلیج فارس احساس خطر کنند و از یکسو درخواست رسمی کشور کویت در آن سال از آمریکا برای حضور در خلیج فارس به عنوان یک مستمسک برای حضور حقوقی مطرح شد و آمریکا نیز کشتی های جنگی خود را به سوی خلیج فارس روانه کرد. در این میان رنگ تقابلات 3 جانبه شد به طوری که یک طرف ایران ، یک سمت عراق و در سوی دیگر کشور آمریکا قرار می گرفت.

شکل گیری جبهه جدید آمریکا در خلیج فارس موجب شد تا معادلات نظامی پیچیده تر شوند.از سوی دیگر همانطور که پیش تر مطرح شد عراق در تحرکات نظامی دریایی خود هم نسبت به مین گذاری در بنادر ایران اقدام می کرد و هم توسط هواپیماهای خود کشتی هایی که در منطقه حضور داشتند را مورد حمله قرار می داد که به اعتقاد من این اقدام هدف گذاری کوری بود زیرا عراق هیچگونه حضور فیزیکی در منطقه برای خروج محموله های نفتی از خلیج فارس نداشت بنابراین هر گونه کشتی را می توانست مورد هدف قرار دهد. طبیعتا کشتی هایی که در سواحل ایران و یا در نزدیکی این سواحل قرار داشتند جزو اهداف اولیه عراق بودند. در همین احوال یکی از ناوهای آمریکایی ( USS STARK)که در منطقه حضور داشتند توسط هواپیماهای عراقی مورد حمله قرار می گیرد و منجر به کشته شدن 37 نفر از خدمه این کشتی می شود.این در حالی بود که شاید نیروهای آمریکا تصور حمله از سوی نیروهای عراقی را نداشتند که در نهایت آمریکا در جهت پشتیبانی از نیروهای خود در خلیج فارس، کشتی های دیگری را روانه خلیج فارس کرد که ناو جنگی وینسس یکی از این نیروها بود.

از طرفی فشار بین الملل نیر برای کاهش تنش ها در منطقه ادامه داشت که در نهایت منجر به افزایش تهدیدات از سوی ایران شد زیرا ایران اعلام می کرد اگر قرار باشد منابع نفتی ما قطع شود این کشور نیز در اقدامی متقابل منابع نفتی سایر کشورها را قطع خواهد کرد. این امر موجب شد تا نفتکش ها توسط یگان های نظامی آمریکا، اسکورت شوند. یعنی یک کشتی نفتی توسط 3 ناو جنگی حامی آمریکایی از خلیج فارس عبور کنند.

تنگه هرمز در خلیج فارس نیز چیزی در حدود 40 کیومتر عرض دارد که از نظر تعریف حقوقی قانون دریایی تحت کنترل 2 کشور عمان و ایران است. در واقع این تنگه هم کشور ایران و هم عمان را در کنترل محق می کند. در ضمن کش و قوس های اقتصادی و نظامی، ناو هواپیمابر وینسس در موقعیتی قرار می گرد که احساس می کند پرواز 655 ایران ایر یک هدف نظامی است و این هواپیما را در تاریخ 12 تیرماه سال 1367 مورد حمله موشکی قرار می دهد.

لازم است این موضوع نیز در نظر گرفته شود که یکی از ناوهایی که در آن زمان از تکنولوژی تشخیص اهداف نظامی از غیرنظامی برخوردار بود و در خلیج فارس حضور داشت وینسس بود.

پس از حمله موشکی ناو وینسس به هواپیمای ایران ایر، یکی از فرماندهای دیگر ناو جنگی امریکا به نام side winders اعلام کرد که پیش از این حمله، هدف، هدفی غیرنظامی بوده و این موضوع را به ویلیام راجرز به عنوان فرمانده وینسس منتقل کرده بود؛ تا اندازه ای هنگامی که به دستور راجرز از سوی ناو جنگی وینسس به سمت هواپیمای مسافربری ایران ایر شلیک شد، تمامی فرماندهان ناوهای حاضر در خلیج فارس از این اقدام متعجب شدند.

حمله نیروهای نظامی به هواپیماهای غیرنظامی اتفاقی نبود که سابقه نداشته باشد. به عنوان مثال در پروازی که مقصد کره جنوبی انجام می شد هنگامی که هواپیما بر روی کشور شوروی در آن زمان (1983) قرار داشت هواپیما 747 هواپیمایی کره ای با 290 نفر مسافر توسط نیروهای نظامی مورد حمله هوایی شوروی قرار گرفته و سقوط می کند.

نکته ی مهمی که لازم است مورد توجه قرار گیرد آن است که تمامی این اتفاقات در یک فرآیند زمانی به بوته فراموشی سپرده شده اند. دست آویزی که سازمان ملل و عناصر مربوط به شورای امنیت برای این پروازها اعلام می کردند این بود که به نوعی موضوع امنیت کشورهای متخاصم را مطرح می کردند. هنگامی که کلمه ای به نام موضوع امنیتی مطرح می شود بسیاری از مواردی که به صورت ناشناخته برای محکوم کردن این امر وجود دارند را تحت تاثیر قرار داده و موجب می شود که دیگر نتوان در مورد آن اظهار نظر کرد. هنگامی که عنوان امنیتی به یک مورد خاص اطلاق می شود موضوع به خودی خود فراموش می شود.

سارا احمدی- کن‌نیوز