«شینوک» هرکولس عمود پرواز

در زمان جنگ، از معیارهایی که می توان بر طبق آن برتری طرفین در حال نبرد را تعیین کرد، توانایی رساندن نیروها، تدارکات و همچنین پشتیبانی از آن ها در خط مقدم است. تا قبل از پا به عرصه گذاشتن «هوابردها» (Aircraft) به میدان های نبرد، این کار عموما با چالش های فراوانی همراه بود و همواره ترس از نبود پشتیبانی و یا نداشتن توانایی انتقال مجروحان به عقب در نیروهای درگیر وجود داشت. با اختراع هواپیما و ورود نسل هواپیماهای ترابری نظامی، این مشکل تا حد زیادی رفع شد اما در این میان باز هم مسئله عدم در اختیار داشتن فضای کافی در میادین نبرد جهت نشستن و برخاستن هواپیماها مطرح بود.برای حل این مشکل راه کارهای متفاوتی مطرح شد. برخی ها ایده تخلیه مهمات پشتیبانی با چتر را مطرح کردند که نقص این کار یک طرفه بودن ساز و کار بود؛ یعنی کسی یا چیزی را نمی توان وارد هواپیما کرد. راه کار بعدی افزودن قابلیتی به هواپیماهای ترابری نظامی بود تا بتوانند سریع عملیات های نشستن و برخاستن خود را انجام دهند؛ مانند مجهز کردن هواپیمای C-130 «هرکولس» (Hercules) به راکت هایی جهت کاهش سریع سرعت برای فرود و در مقابل افزایش سریع سرعت برای برخاستن که نقص این کار هم احتمال هدف قرار گرفتن هواپیما در مجاورت سطح زمین بود.

در نهایت این هلیکوپترها یا به عبارتی «عمود پرواز» ها VTOL (Vertical Take Off & Landing) بودند که بهترین گزینه برای انجام دادن این مهم شدند. در میان همه هلیکوپترهای ساخته شده، هلیکوپتری غرب تبار و سنگین وزن با شناسه اختصاری CH-47 معروف به «شینوک» (Chinook) بعنوان یکی از سرشناس ترین هلیکوپترهای نیروهای هوانیروز در سرتاسر جهان شناخته می شود که علاوه بر داشتن پتانسیل های قابل توجه جهت انجام عملیات های نظامی، بخاطر انعطاف پذیری ذاتی که دارد، از توانایی انجام دادن مامورت های متنوع غیر نظامی نیز برخوردار است. نام این هلیکوپتر، «شینوک»، ریشه در مردم بومی شینوک آمریکا در «اورگان» و ایالت واشنگتن دارد.

در این میان اشاره کردن به این موضوع نیز خالی از لطف نیست که «شینوک» هلیکوپتریست که در هشت سال جنگ تحمیلی ایران و رژیم بعث عراق، حماسه ها آفریده است. نخستین گروه هلیکوپترهای «شینوک» هوانیروز ایران، متشکل از 20 فروند بودند. پیش از تحویل این هلیکوپترها به ایران شرکت بوئینگ نمونه هایی از این هلیکوپتر ها را برای آزمایش در آب و هوا کویری و ارتفاعات، به ایران می فرستد. هوانیروز 70 فروند از این هلیکوپترها را در سال های میان 1972 تا 1976تحویل می گیرد. شینوک های هوانیروز جمهوری اسلامی ایران در طول 8 سال جنگ تحمیلی، خدمات زیادی ارائه می کند. بر همین اساس در مطلب پیش رو قصد داریم تا نگاهی بر فعالیت این هلیکوپتر در بیش از نیم قرن داشته باشیم.

در سال های میانی دهه 1950، نیروی زمینی ایالات متحده تصمیم می گیرد تا در امر ماموریت های پشتیبانی هوایی، برای حمل یک جوخه نظامی کامل به منطقه درگیری یا رساندن آذوقه و مهمات به یک گردان در حال نبرد، بجای استفاده از هواپیما، از هلیکوپتر استفاده کند. پیش از اعلام قابلیت های هلیکوپتر مورد نیاز نیروی زمینی جهت انجام ماموریت هایی که به آن اشاره شد، در سال 1956 شرک ت«بوئینگ ورتل» (Boeing Vertol) طرح هایی را در همین زمینه برای کاربری های گوناگون نظامی در دست بررسی داشته است؛ این شرکت هوانوردی که شیوه ترکیب بندی دو به اصطلاح «رتور» (Rotor) پشت سر هم را برگزیده بود، طراحی و ساخت هلیکوپتر سبک مدل 107 مجهز به موتورهای توربینی را با هزینه خودش پیگیری می کرد. در نهایت هلیکوپتر تکمیل شده در تاریخ 22 آوریل 1958 برای نخستین بار پرواز کرد. 

تا آن زمان نیروی زمینی جزئیات بیشتری از هلیکوپتر مورد نظر خود را مطرح و سازندگان هلیکوپتر را در جهت کار بر روی این پروژه دعوت می کند. در سال 1958، نیروی هوایی ایالات متحده به صورت مستقل اعلام نیاز برای به خدمت گرفتن هلیکوپتری جدید را می کند و در ادامه مشخص می شود که نیازهای مورد نظر نیروی هوایی با نیاز های مورد نظر نیروی زمینی مطابقت دارد؛ یعنی هلیکوپتری با وزن ناخالص 31400 پوند و مجهز به سه موتور به اصطلاح «Turboshaft»! از بین پنج طرح پیشنهادی که برای ساخت چنین هلیکوپتری مطرح شده بود، طرح «بوئینگ ورتول» انتخاب می شود؛ کمی بعد تعداد موتورها بخاطر کاهش هزینه های طراحی و ساخت، به دو دستگاه کاهش می یابد و خیلی زود قرارداد تحویل پنج فروند پیش نمونه مدل 114 با «بوئینگ ورتول» منعقد می شود.

اولین پیش نمونه هلیکوپتر جدید، به نام «YCH-47A» در تاریخ 28 آوریل 1961 از آشیانه خارج، و آزمایش های زمینی آن آغاز می شود. همچنین آزمایش های پروازی نیز از 21 سپتامبر همان سال آغاز و در نهایت اولین فروند CH-47 که بعد ها به «شینوک» شهرت یافت، در 16 اوت 1962 به خدمت نیروی زمینی در می آید. تولید «شینوک» تا سال 1965 به طور پیوسته ادامه می یابد تا این که با وقوع جنگ ویتنام، به درخواست نیروی زمینی، آهنگ تولید آن دو برابر می شود. در ادامه، «Boeing Defense, Space & Security» عهده دار مسئولیت ساخت CH-47 می شود.

«شینوک» یک هلیکوپتر به اصطلاح «Tandem-Rotor» است؛ به این معنا که روتورهای آن به صورت یکی در مقابل دیگری، در یک صفحه افقی نصب شده است. طول این هلیکوپتر، 30 متر، عرض آن 3.78 متر و ارتفاع آن به 5.77 متر می رسد؛ همچنین وزن آن در میزان «حداکثر وزن برخاستن» MTOW (Maximum Take Off Weight) به 50000 (معادل 22680 کیلوگرم) می رسد. «شینوک» برای پرواز کردن به حداقل 3 نفر کروی پروازی نیاز دارد، و به لطف برخورداری از موتورهای «Lycoming T55-GA-714A» می تواند تا 20000 پا (معادل 6100 متر) ارتفاع گرفته و با سرعتی معادل 315 کیلومتر بر ساعت، تا مسافت 740 کیلومتر – 370 کیلومتر در «Combat Range» و 2252 کیلومتر در «Ferry Range» - را پرواز کند؛ قابلیت پروازی با چنین سرعتی باعث شده است تا CH-47 یکی از سریع ترین هلیکوپترهای جهان شود. همچنین «شینوک» از توانمندی حمل 33 تا 55 نفر یا محموله ای با وزن 24000 پوند (معادل 10886 کیلوگرم) را برخوردار است.

یکی از علت هایی که سبب دوست داشتنی شدن هلیکوپتر CH-47 نسبت به هلیکوپترهای دیگر شده است، توانایی ها و انعطاف پذیری قابل توجه آن است. نحوه کنترل و هدایت این هلیکوپتر به گونه ای است که سبب سازگار شدن سریع خلبان شده و این امر باعث افزایش فرمان پذیری هلیکوپتر برای انجام مانورهای به ظاهر غیر ممکن می شود. همانطور که پیش تر نیز به اشاره شد، در میدان های نبرد، گاها فضای عملیاتی ایده آل کافی جهت نشستن و برخاستن حتی برای هلیکوپترها وجود ندارد؛ با این حال CH-47 بخاطر ساز و کار منحصر به فرد عملکردیش می تواند در این فضاها نیز حضور یابد. برای مثال اگر منطقه درگیری کوهستانی باشد، قطعا بخاطر شیب تند کوه هلیکوپتر قادر به فرود نخواهد بود اما «شینوک» هلیکوپتریست که برای سازگار کردن خودش با این نواحی، برای تخلیه و سوار کردن سربازان و مهمات می تواند بخش انتهایی خود را در حالی که در وضعیت «پرواز ایستایی» (Hovering) قرار دارد، بر روی سطح سینه کوه قرار دهد و ماموریت را به اتمام رساند.

از دیگر ویژگی ها می توان به توانایی نشستن و برخاستن «شینوک» بر روی آب اشاره کرد. فرض کنید می بایست نیروهای خود را که با یک قایق در حال عملیات هستند، خیلی سریع از منطقه درگیری خارج کنیم. در این حالت بهترین انتخاب استفاده از CH-47 است؛ به این صورت که پس از باز شدن رمپ اننهایی و نشستن بر روی آب، هلیکوپتر در آب فرو می رود و اجازه می دهد تا مقداری آب واردش شود. در مرحله بعد، قایق داخل بدنه «شینوک» که حال با آب پر شده است می شود. سپس «شینوک» بلند شده، آب داخل بدنه را تخلیه کند و از منطقه درگیری خارج می شود. از طرفی بخاطر ساختار ایده آل بدنه – که فاقد داشتن عرض و یا ارتفاع غیر معمول است-، امروزه ارتش ایالات متحده، شینوک های خود را داخل یکی از سرشناس ترین هواپیماهای ترابری خود، «c5» «Galaxy»، می گذارد و آن را به محل مورد نظر اعزام می کند؛ گرچه توانایی سوخت گیری هوایی این هلیکوپتر امکان پرواز بدون توقف در مسیر های طولانی را به کاربر می دهد.

نویسنده: علیرضا عشاقی